Podział majątku wspólnego

Sądowy podziału majątku wspólnego

W razie braku zgodnego wniosku uczestników sąd dokonuje podziału na części odpowiadające wartościom udziałów współwłaścicieli, jeżeli zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze (podział fizyczny), z uwzględnieniem okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym, a różnice wartości dokonuje się przez dopłaty pieniężne. Podziału majątku można dokonać na kilka sposobów, jednak preferowany jest wcześniej wspomniany podział fizyczny. Jednak nie zawsze taki podział jest możliwy (np. fizyczny podział samochodu lub zabytkowego obrazu z oczywistych względów spowodowałby utratę ich jakiejkolwiek wartości). W takich przypadkach rzecz, której nie da się podzielić może być przyznana jednemu z małżonków z zastrzeżeniem spłaty przez drugiego małżonka. Rzecz taką można także sprzedać i podzielić kwotę uzyskaną z tej sprzedaży. Konkretny sposób zniesienia współwłasności (tudzież podziału) zależny jest od okoliczności danej sprawy, w tym przede wszystkim od woli współwłaścicieli. W sprawie, w której brak jest zgodnego wniosku uczestników co do sposobu podziału majątku, sąd orzekający zobowiązany jest do rozważenia z urzędu wszystkich możliwych sposobów podziału i wyboru optymalnego z nich. Sąd może orzec o sposobie podziału, który jest wbrew woli stron, jeśli uzna, że ze względu na okoliczności sprawy i rodzaj majątku taki sposób będzie najlepszy.

Zważając na powyższe można wyróżnić trzy sposoby sądowego podziału majątku:

• podział fizyczny rzeczy wchodzących w skład majątku
• przyznanie rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem odpowiedniej spłaty drugiego małżonka
• sprzedaż rzeczy stosownie do przepisów kodeksu post. cywilnego.

Jak wspomniano wcześniej, sposób podziału zależy od okoliczności konkretnej sprawy i majątku małżonków (byłych małżonków).

Umowny sposób podziału wspólnego majątku

Nie ma żadnych przeszkód, aby w przypadku braku konfliktu między małżonkami co do wspólnego majątku, dokonali jego podziału w drodze umowy. Taki sposób jest zdecydowanie szybszy niż postępowanie sądowe w tej sprawie, jednak potrzebne jest porozumienie małżonków w tej kwestii. Przepisy kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego dopuszczają taką opcję podziału majątku, jednak nie ma w nich żadnych szczególnych regulacji z tym związanych. Zatem pozostawiona jest stronom duża swoboda w kształtowaniu takiej umowy. Jednak swoboda ta nie może być sprzeczna z bezwzględnie obowiązującym prawem, ani z zasadami współżycia społecznego. Należy też dochować odpowiedniej formy takiej umowy. Jeśli chodzi o podział ruchomości to umowa może być zawarta w dowolnej formie, jednak już w przypadku podziału nieruchomości należy zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego.

Umowa o podział majątku wspólnego powinna zawierać wszystkie postanowienia ważne ze względu podmiotowego i przedmiotowego (czyli szczególnie określenie stron umowy, wymienienie wszystkich składników majątkowych i podanie ich wartości, sposób podziału oraz informacje o dopłatach i terminach ich uiszczania). W trybie umownym problematyczna jest kwestia dopuszczalności ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Stanowisko doktryny nie jest jednoznaczne w tej kwestii, jednak z reguły dopuszcza się taki nierówny podział udziałów w sposób pośredni, dzieląc nierówno przedmioty lub ich wartość (np. nie określą wprost nierównych udziałów, ale żona otrzyma 55% majątku, a mąż 45%). Warto także wiedzieć, że zawarcie umowy o podział majątku nie wyłącza opcji wniesienia powództwa o ustalenie jej nieważności. Taka sytuacja może mieć miejsce np. w przypadku, gdy małżonek złoży pozew o podział w majątku, ponieważ uważa, że podział umowny jest nieważny, gdyż nie dochowano odpowiedniej formy. Sąd może uznać taką umowę za nieważną i dokona podziału majątku.

Należy jeszcze raz podkreślić, że taki sposób podziału majątku wspólnego dopuszczalny jest tylko w przypadku zgodnych oświadczeń stron zarówno co do możliwości, jak i co do sposobu samego podziału. W przypadku braku zgody, podział majątku może nastąpić wyłącznie w trybie sądowym.

Koszty umownego sposobu podziału wspólnego majątku

Przy podziale tylko rzeczy ruchomych koszty zależą jedynie od postanowień małżonków w tym przedmiocie. W zasadzie każde z nich ponosi własne koszty związane z podziałem. Takie koszty to mogą być przykładowo koszty transportu, czy koszty związane np. ze zmianą danych w dowodzie rejestracyjnym samochodu.

Gdy jednak do majątku wchodzą także nieruchomości to koszty są już znacznie większe. Jak wspominano wcześniej, przy podział nieruchomości umowa musi mieć formę aktu notarialnego. Taksa notarialna zależy od wartości dzielonego majątku. Przykładowo od majątku o wartości od 60.000 do 1000000 zł opłata wyniesie 1010 zł + 0.4 % od nadwyżki powyżej 60.000 zł.
Skutki postępowania o podział majątku wspólnego wypływające na inne sprawy majątkowe między małżonkami

Zniesienie współwłasności między małżonkami, którego sąd dokonuje w sprawie o podział majątku wspólnego polega na likwidacji zarówno współwłasności, jak i wszystkich sporów pomiędzy uczestnikami tego postępowania wynikających ze stosunku współwłasności lub ściśle z nich związanych. Oznacza to, że z chwilą wszczęcia postępowania, odrębne postępowanie w sprawach, które w postępowaniu o podział majątku wspólnego mogą być rozstrzygane jest niedopuszczalne.

Sprawy, które mogą podlegać rozpoznaniu w toku postępowania o podział majątku wspólnego, czyli powinny być rozpoznane w trakcie jego trwania, a nie w odrębnej sprawie:

• żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym,
• żądanie rozliczenia wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego któregoś z małżonków lub odwrotnie,
• wzajemne roszczenia pomiędzy uczestnikami sprawy o podział majątku wspólnego z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład tego majątku, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych nań nakładów i spłaconych długów.

Można wskazać, że z chwilą wszczęcia postępowania o podział majątku wspólnego nie jest dopuszczalne odrębne postępowanie w sprawach o prawo żądania tego podziału, nieważności małżeńskiej umowy majątkowej i o to, czy dany przedmiot należy do majątku wspólnego, oraz o roszczenia pomiędzy małżonkami albo ich następcami prawnymi z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów, które wchodziły w skład majątku wspólnego, pobranych pożytków, nakładów poczynionych na majątek wspólny, wydatków i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego (lub odwrotnie).

Wspólne mieszkanie małżonków
w podziale majątku wspólnego

W przypadku, gdy małżonkowie posiadają wspólne mieszkanie, sąd w wyroku rozwodowym rozstrzygnie o sposobie korzystania z tego mieszkania przez małżonków. Sąd może orzec nawet o eksmisji jednego z małżonków, jeśli wymagać będzie tego dobro dzieci i drugiego małżonka. Żądanie takie może zgłosić małżonek w sytuacji, gdy drugi małżonek w sposób rażąco naganny uniemożliwia korzystanie ze wspólnego mieszkania, np. w przypadku nadużywania alkoholu czy urządzania awantur. Na zgodny wniosek stron sąd może w wyroku rozwodowym orzec o podziale mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeśli drugi wyraża na to zgodę bez dostarczenia mu lokalu zamiennego. Najwyższą wartość, którą sąd bierze pod uwagę w tej sprawie jest dobro dzieci oraz spełnienie ich podstawowych potrzeb, a także dobro małżonka, któremu zostanie powierzona władza rodzicielska.

Podział majątku małżonków
w przypadku separacji

W przeciwieństwie od rozwodu- separacja nie powoduje ustania małżeństwa. Jednak jej skutkiem jest ustanie wspólności majątkowej, gdyż orzeczenie separacji wywołuje skutki niemal takie same jak rozwód, z zastrzeżeniem tego, że małżonek, który pozostaje w separacji nie może zawrzeć kolejnego małżeństwa. Zatem, w postępowaniu o orzeczenie separacji można zgłosić wniosek o podział majątku wspólnego, o ile nie spowoduje to nadmiernego przedłużenia całego postępowania. Wszystkie zasady dotyczące podziału majątku w przypadku rozwodu małżonków stosuje się tu odpowiednio.